Profesor emeritus Univerziteta u Sarajevu i nekadašnji član Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine akademik Mirko Pejanović napisao je povodom 29 godina od održavanja referenduma o nezavisnosti i 1. marta Dana nezavisnosti BiH članak pod naslovom "Referendum o nezavisnosti: Preokret u historijskom razvoju državnosti BiH" o važnosti tog historijskog događaja.

Pejanović se u tekstu osvrnuo na historijske činjenice koje su konačno dovele do raspisivanja referenduma o nezavisnosti, naglašavajući  da je Bosna i Hercegovina obnovila svoju državnost potkraj Drugog svjetskog rata na Prvom zasjedanju ZAVNOBiH-a u Mrkonjić Gradu 1943. godine.

Kako navodi od 1945. godine do 1990. godine, Bosna i Hercegovina je razvijala državne kapacitete kao i druge jugoslovenske republike. Tokom 1990. godine, u Bosni i Hercegovini su održani prvi višestranački izbori i provedena mirna tranzicija jednopartijske u višepartijsku vlast.

Većinu u višestranačkom parlamentu Bosne i Hercegovine osvojile su Stranka demokratske akcije (SDA), Hrvatska demokratska zajednica (HDZBiH) i Srpska demokratska stranka (SDS) koje su osnovale višestranačku vlast 1991. godine i time preuzele odgovornost za društveni razvoj BiH u budućnosti, podsjeća Pejanović.

Kada se u toku 1991. godine u Skupštini Bosne i Hercegovine otvorila rasprava o političkoj budućnosti BiH, a u historijskom kontekstu disolucije jugoslovenske federacije, nije se mogao uspostaviti puni međustranački konsenzus o državno-pravnom statusu BiH između tri vladajuće stranke.

SDS, tada u liderstvu Radovana Karadžića, nije uvažavala dotadašnji historijski razvoj državnosti BiH, smatrajući je administrativnom tvorevinom koja ne može biti suverena država izvan Jugoslavije. Radi se o tome da je SDS provodila Miloševićev plan stvaranja Velike Srbije, navodi Pejanović.

U takvim društveno-historijskim okolnostima, SDA i HDZ s pet opozicionih stranaka Socijaldemokratska partija, Savez reformskih snaga, Liberalna stranka, Demokratski socijalistički savez i Muslimansko-bošnjačka organizacija, inicirale su u Skupštini BiH, na temelju mišljenja Arbitražne komisije Evropske zajednice, poznate kao Badinterova komisija, donošenje odluke o provođenju referenduma građana.

Odluka o republičkom referendumu građana donesena je u Skupštini BiH 25. januara 1992. godine s ciljem da se građani slobodno i demokratski izjasne o suverenom i nezavisnom statusu države Bosne i Hercegovine. Referendum građana održan je 29. februara i 1. marta 1992. godine.

Na referendum je izašlo 64 posto građana upisanih u državni birački spisak. Od svih građana, koji su pristupili izjašnjavanju na referendumu, njih 99 posto se pozitivno izjasnilo o referendumskom pitanju.

Referendumsko pitanje je glasilo : "Jeste li za suverenu i nezavisnu Bosnu i Hercegovinu, državu ravnopravnih građana, naroda Bosne i Hercegovine - Muslimana, Srba, Hrvata i pripadnika drugih naroda koji u njoj žive?".

- Pitanje je koncipirano u punoj saglasnosti sa principima Prvog zasjedanja Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine. Time se reafirmirala ideja ZAVNOBiH-a po kojoj je BiH sa svojom višenacionalnom strukturom država svojih građana i istovremeno država svojih ravnopravnih naroda - kaže Pejanović.

Najveći odziv građana na referendum bio je u multietničkim bosanskohercegovačkim gradovima. U tim gradovima su, srazmjerno svom broju, na referendum izašli pripadnici Hrvata, Bošnjaka, Srba i ostalih koji žive u Bosni i Hercegovini.

Volja građana BiH ispoljena na referendumu označila je preokret u historijskom razvoju državnosti Bosne i Hercegovine u pravcu sticanja suverenog i nezavisnog statusa, ocjenjuje Pejanović.

Nakon što su rezultati referenduma građana potvrđeni u izvještaju Republičke komisije za provođenje referenduma, kao i u izvještaju Posmatračke misije Evropskog parlamenta, uslijedilo je međunarodno priznanje Bosne i Hercegovine.

Zemlje Evropske zajednice su priznale Bosnu i Hercegovinu 6. aprila 1992. godine. Potom su to učinile Sjedinjene Američke Države i druge zemlje svijeta.

Poseban događaj predstavlja čin prijema Bosne i Hercegovine u članstvo Organizacije Ujedinjenih nacija 22. maja 1992.godine. Tim činom BiH je dobila svoj međunarodno-pravni subjektivitet i postala subjekt međunarodnog prava.

- BiH nije imala historijske sreće, da u miru provodi rezultate referenduma, ali je imala sreću da odbranom BiH u vremenu agresivnog rata protiv nezavisne države Bosne i Hercegovine rukovodi patriotsko, multietničko i politički jedinstveno Predsjedništvo Republike BiH - napisao je Pejanović.

Troipogodišnji rat je zaustavljen Dejtonskim mirovnim sporazumom 1995. godine. Tim mirovnim sporazumom velike sile svijeta i Evropska unija su potvrdile međunarodno-pravni subjektivitet i integritet države Bosne i Hercegovine.

Na osnovi provođenja Dejtonskog mirovnog sporazuma uz pomoć međunarodne zajednice i Evropske unije, Bosna i Hercegovina u prve dvije decenije XXI stoljeća izvodi historijski proces integracije u Evropsku uniju i NATO savez.

Pejanović smatra da je za Bosnu i Hercegovinu pitanje svih pitanja ubrzanje integracije u Evropsku uniju, kako bi do kraja treće decenije XXI stoljeća bila primljena u članstvo Evropske unije. To želi više od 75 posto građana u oba bosanskohercegovačka entiteta.

- Ako bi za nekoliko godina bio raspisan referendum građana za članstvo BiH u Evropskoj uniji, građani bi zasigurno izašli na referendum i podržali članstvo u EU. Oni su svjesni da članstvo u Evropskoj uniji donosi vladavinu prava, sigurnost i ekonomski prosperitet - zaključio je  profesor emeritus Univerziteta u Sarajevu i nekadašnji član Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine akademik Mirko Pejanović u tekstu kojeg objavljuje Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES) iz Ljubljane.